روند عضوگیری و پروسه تغییر وضعیت ایران از ناظر به دائم
برای پذیرش عضو جدید در سازمان شانگهای باید همه اعضا رای موافق داشته باشند و از جهت اداری و حقوقی هم باید شرایط و مقررات دوجانبه میان سازمان و کشور متقاضی عضویت فراهم و حدود ۲۸ سند حقوقی میان طرفین امضا شود. البته با توجه به اینکه روسیه و چین قدرت‌های تعیین‌کننده در سازمان همکاری شانگهای هستند، پذیرش عضو جدید در این سازمان به موافقت این دو کشور بستگی دارد.
بنابراین ایران بیش از یک دهه در تلاش بود تا به عنوان عضو دائم این سازمان به رسمیت شناخته شود؛ تغییر جایگاهی که مستلزم تصمیم‌گیری و موافقت هم اعضای سازمان بود.
اگر چه ایران برای این مساله بیش از یک دهه منتظر ماند، اما باید مدت دیگری – دو یا سه سال و شاید بیشتر- منتظر بماند تا روند عضویت کاملش در سازمان همکاری شانگهای تکمیل شود. البته دیدگاه خوشبینانه‌ای نیز وجود دارد که معتقد است تا سال آینده روند عضویت دائم ایران کامل خواهد شد. در این زمینه «ژانگ مینگ» و «ولادیمیر نوروف» دبیران جدید و قدیم سازمان همکاری شانگهای اردیبهشت‌ماه امسال در جمع خبرنگاران اعلام کردند که ایران می‌تواند از سال ۲۰۲۳ در صورتی که به همه تعهداتش عمل کند به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای (SCO) درآید.
سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد.
بر اساس آیین‌نامه داخلی سازمان همکاری شانگهای، فرایند عضویت دائم یک فرایند زمان‌بر و وقت‌گیری است که تجربه هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ نشان داد این پروسه ممکن است حداقل دو تا سه سال طول بکشدبر اساس آیین‌نامه داخلی سازمان همکاری شانگهای، فرایند عضویت دائم یک فرایند زمان‌بر و وقت‌گیری است که تجربه هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ نشان داد این پروسه ممکن است حداقل دو تا سه سال طول بکشد. دولت سیزدهم در صورت سرعت‌بخشی به تصویب اسناد، در بهترین حالت در سال آخر خود عمر دولت می‌تواند، عضویت دائم ایران را در شانگهای رقم بزند.
از نگاه ناظران، پیوستن به اعضای دائمی پیمان شانگهای یک پروسه طولانی است و تهران باید به همه اسناد پذیرفته شده توسط سازمان همکاری شانگهای ملحق شود. در واقع مجلس شورای اسلامی باید ورود کشورمان به سازمان و همه این اسناد را تائید کند. این کار چند سال طول خواهد کشید.
در جریان نشست سالانه شورای سران کشورهای عضو شانگهای که روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریورماه پارسال در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهوری کشورمان در صدر هیاتی دیپلماتیک و به همراه برخی مسئولان کشور در آن شرکت کرد.
حال این پرسش به ذهن می رسد که ایران تا کنون چه مراحلی را پیموده و برای تبدیل شدن به عضو دائم چقدر باید منتظر بماند؟
از نگاه ناظران، پیوستن به اعضای دائمی پیمان شانگهای یک پروسه طولانی است و تهران باید به همه اسناد پذیرفته شده توسط سازمان همکاری شانگهای ملحق شوددر پیوند با روند عضویت ایران در شانگهای لازم باید به این نکته اشاره کرد که در سال ۲۰۰۵ سه کشور ایران، هند و پاکستان به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند و هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم آن درآمدند. ایران نیز در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۵ درخواست عضویت دائم را ارائه کرد. از آنجایی که قبول درخواست هر کشوری نیازمند موافقت همه اعضای سازمان همکاری شانگهای است، ایران به علت مخالفت تاجیکستان و ازبکستان تا مدت‌ها نتوانست به عضویت آن درآید.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای در مجموع بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم (۲۵ درصد) سطح خشکی‌های زمین، حدود ۴۴ درصد از جمعیت جهان، ۲۵ درصد تولید ناخالص ملی دنیا، ۶۵ درصد بازار جهانی، ۳۰ درصد گاز، ۵۰ درصد ذخایر اورانیوم و ۲۵ درصد ذخایر نفتی جهان، موجب برهم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.
